Onbeperkt Houdbaar

za 14 oktober 2017 t/m zo 11 maart 2018

Stadsmuseum Woerden een tentoonstelling gewijd aan Kaas in de kunst.

Er zijn prachtige stillevens uit de zeventiende-eeuw te bewonderen maar ook hedendaags werk, soms komisch, soms diepe ernst.

Kaas in de kunst

van ‘ontbijtjes’ uit de Gouden Eeuw tot Dick Bruna
Iedere gemeente heeft ‘Unique Sellingpoints’. Voor Woerden zijn er dat diversen: o.a. Romeinse geschiedenis, Boerenmarkten sinds de middeleeuwen, Leo Gestel, Oude Hollandse waterlinie en Kaas! Kaas niet alleen uit het verleden maar ook van nu en voor de toekomst. Niet voor niets opent in mei aan de Emmakade de Kaasexperience, een zowel educatief als toeristisch- recreatief centrum dat meewerkt aan de profilering van Woerden kaas- en marktstad.
Het Stadsmuseum Woerden heeft ook baat bij een gemeente die zich profileert en zich naar buiten manifesteert als attractieve stad waar ‘van alles te beleven is’. Als handreiking en versterking van het mooie initiatief: de Kaasexperience, houdt Stadsmuseum Woerden een tentoonstelling gewijd aan Kaas in de kunst. Niet de geschiedenis van Kaas, niet over kaasmaken maar over Kaas en Kunst. Er zijn prachtige stillevens uit de zeventiende-eeuw te bewonderen maar ook hedendaags werk, soms komisch, soms diepe ernst.

Het verhaal
In de kunst van de Gouden Eeuw, o.a. te kenmerken door een alles omvattende hang naar realisme, werden de bancquetjes populair; een tafel met uitgestalde etenswaren, glazen, bestek en servies. In het geval de afgebeelde etenswaren vrij eenvoudig waren zoals brood, kaas, boter, fruit en haring werd het schilderij een ontbijtje genoemd.
Banquetjes werden aan het begin van de zeventiende eeuw veel geschilderd in Haarlem door kunstenaars zoals Floris van Dijck (1575-1651), Nicolaes Gillis (actief tussen 1610-1630) en Floris van Schooten (1585-1655). Er werden schalen met fruit, noten, zoetigheden en glazen, kannen en bestek gearrangeerd op een vlak tafelkleed. Naast een stapel van twee of drie verschillende kazen zoals Goudse kaas, Edammer kaas en harde geitenkaas, is er vaak ook nog een schaaltje met stukjes boter te zien. Vanaf de jaren ’20 van de zeventiende-eeuw introduceerde Pieter Claesz (1597/8-1660) en Willem Claesz Heda (1593/4-1680/2) meer ingetogen ontbijtjes. Zij gebruikten gedemptere kleuren en schilderden minder volle tafels en eenvoudiger voedsel. Vaak werd een simpele maaltijd van een roemer bier, een broodje en een tinnen bord met haring of kaas op de hoek van een tafel uitgestald op een gekreukt tafelkleed. Het is alsof het ontbijt nèt door iemand op tafel is gezet.

Vanaf de helft van de jaren ’20 verdwijnen de kazen uit de stillevens.

Waarom kaas vanaf die tijd niet meer afgebeeld wordt, is onbekend.
Gedurende de eerste twee decennia van de zeventiende-eeuw werden een kleine tachtig stillevens geschilderd waarop kaas staat afgebeeld. Blijkbaar waren er particulieren die zulke schilderijen wilden kopen. Wie dat waren en waarom ze juist schilderijen met kazen aanschaften, is niet duidelijk.

Wel is de compositie van de kazen met bijvoorbeeld dure damasten tafelkleden, Chinees porselein, druiven en olijven met opzet gekozen. Ten eerste laat het zien dat in welvarende kringen dit soort buitenlandse, dure goederen vanzelfsprekend waren. Verder reflecteerde de compositie van de typisch Hollandse kaas en de dure uitheemse producten de grote welvaart en vooruitgang van de Republiek en zijn belangrijke rol in de wereldhandel van de zeventiende eeuw.

moderne en hedendaagse kunst.
Kaas wordt ook veelvuldig afgebeeld in de moderne en hedendaagse kunst. Bijvoorbeeld als hyperrealistisch geschilderde kaasboterhammen die er nog ‘echter’ uit zien dan in het echt. Wat dat betreft staan deze moderne kunstenaars in de traditie van de zeventiende-eeuwse meesters. Ook zij hechtten veel waarde aan een goede stofuitdrukking. Ook meer populaire kunstenaars en kunstvormen laten zich inspireren door kaas, denk bijvoorbeeld aan Dick Bruna of de posters van Loesje. Waarom vinden deze kunstenaars kaas zo interessant en hebben zij een bedoeling met hun werk? Je komt het allemaal te weten in het Stadsmuseum Woerden tijdens de tentoonstelling Cheesy, Kaas in de kunst van ‘ontbijtjes’ uit de Gouden Eeuw tot Dick Bruna.