Column (9) Frans Lander : Verwijderen van Schilderij.

Frans is lid van de expositiecommissie van het Hofpoort. Van de lopende expositie van 3 kunstenaars werd, door het ziekenhuis, een werk van Simon Rijser verwijderd. medeverantwoordelijk voor de inrichting van de expositie fronste Frans de wenkbrauwen en vroeg zich af, "kan dat eigenlijk wel?" Hetgeen leidde tot zijn negende column; "Het verwijderen van een schilderij in het Hofpoortziekenhuis".

Ja, dat gebeurt niet vaak: een schilderij ’s zaterdags opgehangen door de tentoonstellingscommissie van het Woerdense Hofpoortziekenhuis en de maandagochtend  daarop ’s morgens vroeg al weer verwijderd tot grote woede van de kunstenaar Simon Rijser.
Aangezien ik zelf als lid van de commissie mede verantwoordelijk ben voor de inrichting van deze expositie, krabde ik me eens flink achter mijn oren toen ik op maandag het bericht kreeg dat het doek Onze Lieve Vrouwe van Fatima van Simon door het ziekenhuis was verwijderd. Aanvankelijk werd me gesuggereerd: het is religieuze kunst, heel katholiek, dat geeft wellicht aanstoot. Maar, bedacht ik me, afgelopen kerstweek hadden we een hele vitrine met iconen van Joop Driesen, ook uitgesproken religieuze kunst, maar daar maakte niemand toen bezwaar tegen.

De secretaris van de expositiecommissie, die zelf in het ziekenhuis werkzaam is, hielp me desgevraagd diezelfde dag nog uit mijn droom: de chirurgen vonden het doek te confronterend voor mensen, die in de wachtruimte voor het schilderij zaten te wachten en wellicht slecht nieuws omtrent hun ziekte zouden kunnen vernemen. Dat is, dunkt me, uiteraard een zeer valide argument.

Ik heb naar aanleiding hiervan nog eens nagedacht over de betekenis van kunst  met name buiten de daartoe geëigende ruimtes als musea en kunstgaleries.
Kunst hangt nooit in het luchtledige: er is altijd een interactie met de omgeving. Denk aan kerken, waarin religieuze kunst mensen oproept tot bezinning en gebed.
Denk aan een monument ter herdenking van gevallenen in de oorlog: deze kunst roept op tot herinnering, dankbaarheid en eerbied voor hen die hun leven gaven voor de vrede. Dat is een geheel andere context. Een portret van een vaderlandse bekende politicus in het gebouw van de Tweede Kamer heeft alweer een andere context en ontleent daaraan tenminste een deel van zijn vooral historisch-politieke betekenis.

En nu een ziekenhuis. Mensen gaan natuurlijk niet naar het ziekenhuis om kunst te zien, behalve enkele oprechte kunstliefhebbers die speciaal hiervoor naar het ziekenhuis komen. Indien er toch kunst is te zien is dat een verfraaiing van de ziekenhuisruimte en kan het de wachtende patiënten ongewild in aanraking brengen met boeiende en verrassende vormen van kunst.

Daarmee is het ziekenhuis een zeer laagdrempelige voorziening en kunnen mensen met kunst in contact komen, die weinig of nooit naar een museum of kunstgalerie zullen gaan. Maar de ruimte in het ziekenhuis stelt tegelijkertijd allerlei beperkingen: zo zal naakt niet worden geaccepteerd omdat het voor sommige patiënten aanstootgevend kan zijn. Ook te zeer shockerende kunst, of bepaalde vormen van surrealistische kunst, zal door de tentoonstellingscommissie niet worden geaccepteerd, niet op grond van de kwaliteit van het kunstwerk, maar omdat het aanstootgevend of verontrustend kan zijn.

Het onderhavige geval is echter anders: hier is sprake van bepaalde interpretatie van een op zich in geen enkele opzicht verontrustend kunstwerk. De madonna van Simon Rijser is zeer sereen en ingetogen. Het is de onuitgesproken verbinding met het hiernamaals, met de mogelijke aanwezigheid van een religieus gebonden troost, die verontrustend kan zijn en daardoor aanleiding gaf tot de verwijdering. Ik had dit zelf geenszins voorvoeld; ik zag voornamelijk een troostende onze Lieve Vrouwe van Fatima, met de nadruk op Lieve. Maar ik ben dan ook van oorspronkelijk katholieke huize.

Kunst is nu eenmaal multi interpretabel. De één kijkt er geheel anders naar dan een ander. Kunst kan zeer verrijkend zijn, kan mensen de schoonheid der dingen doen ervaren, ontroeren en troost geven. Maar de mens is en blijft in mijn ogen altijd belangrijker dan kunst. En indien een kunstwerk mensen, in dit geval patiënten, onnodig kan verontrusten, moet de kunst wijken voor het humane.
Jammer voor de kunstenaar in kwestie. Het doet echter niets af aan de kwaliteit van zijn kunstwerk, maar geeft aan dat zijn schilderij in een bepaalde context anders kan worden geïnterpreteerd dan hij had bedoeld. 

(De expositie van  Simon Rijser en Marcel Straver duurt nog tot 17 september as.
In de vitrine is beeldhouwwerk van Yvonne Paauwe te zien.)

Woerden, 26 augustus 2016
Frans Lander

Uit Healthcare Magazine 1 september 2016

 Kunstenaar Simon Rijser is niet te spreken over het feit dat zijn schilderij met de afbeelding van een devote Onze Lieve Vrouwe van Fatima, uit het Zuwe Hofpoort Ziekenhuis wordt weggehaald.

Het schilderij was nog niet helemaal af maar de kunstcommissie van het ziekenhuis overtuigde de kunstenaar toch om het al tentoon te stellen op een expositie in de centrale hal van het ziekenhuis. Maar een keer het er hing, veranderde de toon. Het schilderij zou te confronterend zijn voor mensen die een slechtenieuwsgesprek hebben gehad.

Volgens kunstenaar Rijser zou het zijn weggehaald omdat de afbeelding van Onze Lieve Vrouw niet echt past in een gereformeerd ziekenhuis. “Was het een vrouw met een boerka geweest, was het niet verwijderd”, zegt hij wrang in de Nederlandse pers.