Nederland Schaatsland – en – de IJstijden

di 20 februari 2018

Nederland Schaatsland – en – IJstijden van alle tijden
 

Een lezing in twee delen. Voor de pauze neemt Cees Eysberg ons mee in de schaatscultuur van vroeger en nu, na de pauze spreekt Niek de Kort over het fenomeen ijstijden, waaronder de Kleine IJstijd zoals verbeeld in de schilderkunst.

Het enorme schaatssucces van Nederland in Sotsji in 2014 verwondert de hele sportieve wereld zodanig, dat zelfs de New York Times er aandacht aan schenkt. De internationale schaatsbond ISU overweegt de sport te hervormen. De dominantie van Nederland is niet alleen te verklaren uit de vele kunstijsbanen en de uitstekende organisatie van de commerciële ploegen. Ook de cultuur-geografische geschiedenis speelt een belangrijke rol. In de geschiedenis van het schaatsen neemt Nederland inderdaad een unieke positie in. Waarom wordt juist hier, en niet in andere landen met strengere winters, al eeuwenlang geschaatst door jong en oud, man en vrouw, rijk en arm? 

onze schaatscultuur werd definitief vastgelegd als nationaal cultureel erfgoed door beroemde winterschilders als Hendrick Avercamp.

Cees Eysberg is zelf verwoed schaatser (vier Elfstedentochten) en oud-universitair docent Geografie aan de Universiteit van Utrecht. Hij vertelt over de geografische omstandigheden, het waternetwerk, de ijsclubs, winterschilders, de Tachtigjarige oorlog, het ijs als vrijplaats, het Hollands imago, de Elf steden en de toekomst van het schaatsen. De lezing Nederland Schaatsland is gebaseerd op het gelijknamige artikel door Dr. Cees Eysberg in het tijdschrift Geografie van het KNAG van januari 2015.

Na de pauze
De oorsprong van de schaatscultuur, en de inspiratie om die prachtige winterlandschappen af te beelden, dateren uit een periode die bij klimaatonderzoekers bekend staat als de Kleine IJstijd. Deze benaming suggereert dat er ook Grote IJstijden zijn en … dat klopt natuurlijk. IJstijden blijken met regelmaat voor te komen in de geschiedenis van onze planeet. Tijdens de voorlaatste ijstijd (het Saalien, zo’n 150.000 jaar geleden) lag het ijs ongeveer tot aan de lijn Haarlem – Nijmegen. De huidige heuvelruggen in het oosten van ons land, en op de Veluwe, ontstonden door de stuwende werking van de gletsjers. Smeltwaterstromen zetten allerlei puin af, in de vorm van zwerfstenen, grind, zand en keileem. Bij de laatste ijstijd (het Weichselien, zo’n 20.000 jaar geleden), kwam het ijs niet zo ver maar veranderden onze streken in een poolwoestijn. Temperaturen van -30 ˚C zijn in de winter geen uitzondering. Nu … leven we in een zogeheten interglaciaal, tussen twee ijstijden in. Waarom vertoont het klimaat – ijstijden vormen een wereldwijd fenomeen – op onze planeet zulke schommelingen? Sterrenkundigen hebben hiervoor een opmerkelijke verklaring…
De tweede spreker, Niek de Kort, is voorzitter van de SHHV en sterrenkundige.