Buitens langs de Oude Rijn
ma 26 juni 2017
Lezing van 20:00 - 22:00 De toegang is gratis en aanmelden is niet nodigBuitens langs de Oude Rijn – Een lezing door Gerrit van Oosterom
Gerrit van Oosterom heeft het buitenplaats-landschap onderzocht. Waar lagen precies die buitenplaatsen en waarom ontstonden ze juist hier en verdwenen de meeste al weer binnen 200 jaar? Tijdens de lezing neemt de in Harmelen geboren en getogen landschapshistoricus u mee op een boeiende reis door dit vrijwel verdwenen en grotendeels vergeten stuk geschiedenis van de streek langs de Oude Rijn
Achtergrondinformatie
Op woensdag 20 mei 1699 verlaat de Leidse rechtenstudent John Talman, zoon van de bekende Britse elite-architect William Talman, de sleutelstad voor een lange wandeling richting Woerden langs de oevers van de Oude Rijn. Zoals bij al zijn wandelingen legt John zijn indrukken vast in de vorm van schetsen en aantekeningen in een dagboek. Zijn dagboek is één van de weinige ooggetuigenverslagen van het moment waarop het eeuwenoude agrarisch cultuurlandschap langs de Oude Rijn langzaam verandert in wat we tegenwoordig een ‘buitenplaatslandschap’ noemen.
De kleiwinning, die al vanaf de middeleeuwen rond Woerden en Alphen plaatsvond, had grote invloed op de ontwikkeling van het buitenplaatslandschap. Het zorgde voor de opkomst van een nieuwe, opvallende groep van rijke mensen: de kleifabrikanten. Aan het einde van de achttiende eeuw verliet de oude eigenarengroep – veelal patriciërs - het gebied. De nieuwe eigenaren onderstreepten hun welvaart door zich te nestelen juist in het buitenplaatslandschap.
Als we dezelfde wandeling nu maken zullen we veel van het landschap dat Talman beschrijft nog herkennen maar van de buitenplaatsen nog nauwelijks iets terugvinden. De meeste zijn al weer ruim anderhalve eeuw geleden teruggegaan naar de kern waaruit ze ooit zijn ontstaan: een boerderij. Een enkele gevelsteen, een paar monumentale hekpijlers en een groot aantal bijzondere boerderijnamen zoals Byelust, Javarust of Knodsenburgh zijn nog verwijzingen naar een wereld die er niet meer is.
Door de ontwikkeling van het netwerk van trekvaarten lag de Oude Rijnzone eind zeventiende eeuw op maximaal vier uur reizen over water vanuit zowel Amsterdam als Rotterdam, Leiden en Utrecht. De geografische herkomst van de eigenaren beslaat dan ook vrijwel alle steden van de tegenwoordige Randstad.
De kleiwinning vertraagde het sloopproces dat in die tijd in andere buitenplaatslandschappen, zoals de Vecht, juist tot een scherpe daling van het aantal buitens leidde. Paradoxaal genoeg waren het diezelfde kleifabrikanten die de sloop ook juist versnelden. Veel van de buitenplaatsen lagen namelijk op goede kleigronden die in tegenstelling tot de agrarische graslanden nog niet waren afgegraven. De waarde van die ondergrond werd na 1750 al snel groter dan de opstal. Hierdoor werd verkoop van verouderde buitenhuizen met het ´consent tot uitkleien´ dan ook een verleidelijk alternatief voor de oude eigenaren die bovendien hun verouderde buitens rond 1800 steeds moeilijker konden verhuren of verkopen.
Over de spreker
Gerrit van Oosterom (1975) studeerde landschapsgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen waar hij in de zomer van 2015 cum laude afstudeerde op zijn onderzoek naar de buitenplaatscultuur en het buitenplaatslandschap langs de Oude Rijn. Daarnaast is hij als landschapsarchitect werkzaam bij de gemeente Apeldoorn. Hij is bestuurslid van de Nederlandse Vereniging voor Tuin- en Landschapsarchitectuur (NVTL) en tevens eindredacteur van “Het Kanaal” – de digitale nieuwsbrief van deze vereniging.
Locatie
het Dorpshuis, Schoollaan 8, 3481 HGHarmelen
SHHV: Stichts-Hollandse Historische Ver.
- Meer informatie over SHHV: Stichts-Hollandse Historische Ver. vindt u in de cultuurmap: SHHV: Stichts-Hollandse Historische Ver.
- Contact: Frans Langen | 06-50257822 | mail@shhv.info